تب گنج و غارت تاریخ ایران

در دنیای امروز، پدیده‌ای به نام تب گنج به معضلی جدی تبدیل شده است. شاید در گذشته‌های دور کمتر درباره‌ی چنین چیزی شنیده می‌شد، اما امروزه بسیاری از افراد به دنبال یافتن گنج‌های باستانی هستند.

مجله اینترنتی باستان شناس : این جستجوها، که در ابتدا شاید به نظر یک جستجوی ساده برای پیدا کردن طلا و جواهر باشد، در حقیقت در عمق خود تهدیدی جدی برای تاریخ و هویت فرهنگی یک ملت به شمار می‌آید. این «تب» که به بیماری تشخیص داده نمی‌شود، به‌تدریج جامعه را به تکه‌تکه شدن و از دست دادن هویت جمعی‌اش سوق می‌دهد.

تب گنج و گنج یابی

در گذشته، جستجوی گنج به‌عنوان یک کار غیرقانونی و پرخطر شناخته می‌شد. ولی امروزه این کار به معضلی اجتماعی تبدیل شده است. آثاری که در طول تاریخ توسط تمدن‌های مختلف به‌جا مانده‌اند، همچنان برای بسیاری از مردم به‌عنوان یک منبع ثروت و شهرت دیده می‌شوند. این نوع نگاه به آثار و محوطه های باستانی ، در حالی که در ظاهر جذاب است، در عمل به نابودی میراث‌های فرهنگی و تاریخی می‌انجامد.

کمر به غارت تاریخ خود بسته‌ایم

تب گنج و گنج یابی به‌تدریج به یک فاجعه فرهنگی تبدیل شده است. در بسیاری از مناطق، این جستجوها نه تنها منجر به غارت محوطه های باستانی می‌شود، بلکه آسیب‌های جدی به آثار تاریخی وارد می‌کند. حفاری‌های غیرمجاز، تخریب مکان‌های تاریخی، از بین بردن آثار هنری باستانی و بی‌توجهی به ارزش‌های فرهنگی، باعث می‌شود نسل‌ها نتوانند از میراث‌های تاریخی‌شان بهره‌برداری کنند. در واقع، گنج‌یاب‌ها، که باید خود را نگهبانان تاریخ بدانند، در عمل به غارتگران تاریخ تبدیل می‌شوند. آن‌ها به جای حفظ آثار برای نسل‌های آینده، آن‌ها را تصاحب می‌کنند و در نهایت، میراث‌های فرهنگی را با نابودی تمام به بهای طمع خود از بین می‌برند.

چرا تب گنج به وجود می‌آید؟

اما چه چیزی باعث می‌شود که مردم به غارت تاریخ خود دست بزنند و به‌دنبال پیدا کردن گنج‌های باستانی باشند؟ علت‌های مختلفی برای این پدیده وجود دارد:

اصلی ترین عامل حرص و طمع و تصور رسیدن یک شبه به ثروت زیاد است ، فرقی نمی کند یک مسئول خائن و فاسد باشد یا فردی عادی ، برای گنج یابان آنچه مهم است ، نه تاریخ و تمدن ایران و نه جایگاه و اعتبار بین المللی آن است ، بلکه تنها و تنها منفعت شخصی اهمیت دارد . طمع و زیاده خواهی تنها علت غارت محوطه های باستانی است. موضوعی که مدتهاست باعث آبروریزی بین المللی شده و باعث می شود افراد چنین خیانت بزرگی را در حق سرزمین ، تاریخ و تمدن چند هزارساله خود مرتکب شوند.

حقیقتی تلخ و مضحک : ایرانیان تاریخ و تمدن چند هزارساله خود را به طمع گنج غارت می کنند.همان ایرانیانی که ۲۵۰۰ سال قبل به زمین ، خاک و آب احترام زیادی می گذاشتند .در متون کهن چنین نوشته شده است : زمانی که فردی از دنیا می رفت چندین روز موبد یا موبدانی در ناحیه ای که قرار بود فرد دفن شود ، نیایش می کردند تا از ایزد زمین برای برداشتن خاک اجازه بگیرند. زمین چنین تقدسی نزد ایرانیان باستان داشته است.

از دیگر عوامل رایج می توان به موارد زیر اشاره کرد :

1. فقر اقتصادی: در بسیاری از جوامع، جستجوی گنج به‌عنوان یک راه حل سریع برای رسیدن به ثروت و رفاه اقتصادی دیده می‌شود. در مناطق محروم، این مسئله به‌ویژه پررنگ‌تر است.البته این موضوع با مشاهدات میدانی چندین ساله بر روی جماعت گنج یاب همخوانی ندارد ، بجز عده ای که از سر نیاز مالی راهی کوه و بیابان به طمع گنج می شوند. بیشتر گروه های گنج یاب بسیار متمول و سازماندهی شده عمل می کنند .چگونه یک فرد فقیر می تواند بیل مکانیکی را بارها در پای تپه های باستانی ببرد و با خیال راحت به حفاری خود ادامه دهد.
2. ناآگاهی از ارزش تاریخی: برخی از افراد از اهمیت و ارزش تاریخی آثار باستانی بی‌خبرند و تنها به‌دنبال سود مالی از طریق فروش گنج‌ها هستند. این ناآگاهی باعث می‌شود که آن‌ها هیچ توجهی به لزوم حفاظت از آثار فرهنگی نداشته باشند.
3. شکاف اجتماعی و فرهنگی: در جوامعی که شکاف‌های اجتماعی و فرهنگی عمیق‌تر است، تب گنج به‌عنوان یک راه فرار از مشکلات اجتماعی و اقتصادی مطرح می‌شود. افراد به جای مشارکت در حفظ و احیای هویت فرهنگی خود، به گنج‌ها و میراث‌های تاریخی به‌عنوان ابزاری برای رسیدن به رفاه نگاه می‌کنند.

آسیب‌های ناشی از تب گنج

1. تخریب آثار تاریخی: یکی از مهم‌ترین آسیب‌های ناشی از جستجوهای غیرمجاز گنج، تخریب و نابودی آثار تاریخی است. حفاری‌های غیرقانونی به‌طور غیرقابل‌برگشتی به مکان‌های تاریخی آسیب می‌زنند. در بسیاری از مواقع، این آسیب‌ها به حدی شدید هستند که دیگر نمی‌توان آثار تاریخی را بازسازی یا احیا کرد.
2. کاهش دانش تاریخی: وقتی آثار باستانی از دل خاک بیرون می آیند، اغلب آن‌ها به‌جای اینکه در اختیار پژوهشگران قرار گیرند، به‌صورت خصوصی نگهداری می‌شوند یا فروخته می‌شوند. این مسئله باعث می‌شود که اطلاعات علمی ارزشمند درباره‌ی تاریخ و فرهنگ یک ملت از دست برود.
3. تخریب هویت ملی: وقتی آثار تاریخی به‌طور غیرقانونی از بین می‌روند، هویت ملی یک کشور تهدید می‌شود. این آثار نه تنها در تاریخ، بلکه در هویت فردی و جمعی یک ملت نقش دارند. غارت این آثار باعث می‌شود یک ملت تاریخ خود را از دست بدهد و هویت فرهنگی‌اش در معرض خطر قرار گیرد.موضوعی که شاید سالها زمان ببرد تا متوجه آن شوند.

تب گنج نه تنها به تخریب تاریخ و فرهنگ منجر می‌شود، بلکه پایه‌های هویتی یک ملت را تضعیف می‌کند. این پدیده باعث از بین رفتن میراث‌هایی می‌شود که نسل‌ها برای آن‌ها تلاش کرده‌اند. برای مقابله با این معضل، باید آگاهی عمومی در مورد اهمیت آثار تاریخی و فرهنگی ارتقا یابد و دولت‌ها نیز با وضع قوانین سختگیرانه‌تر و نظارت‌های مؤثر، از غارت تاریخ و فرهنگ خود جلوگیری کنند. تنها در صورتی که به میراث‌های فرهنگی احترام بگذاریم و آن‌ها را حفظ کنیم، می‌توانیم تاریخ خود را نگهداری کرده و به نسل‌های آینده منتقل کنیم.

تب گنج در ایران ، احیای میراث فرهنگی در مصر : دو رویکرد متفاوت به تاریخ

در حالی‌ که مصر با افتتاح موزه بزرگ مصر (Grand Egyptian Museum) در سال ۲۰۲۵، یکی از عظیم‌ترین پروژه‌های میراث فرهنگی جهان را تکمیل کرد، ایران همچنان با پدیده‌ای روبه‌روست که کارشناسان از آن با عنوان «تب گنج» یاد می‌کنند؛ پدیده‌ای که به گفته مسئولان میراث فرهنگی، سالانه هزاران مورد حفاری غیرمجاز را در کشور رقم می‌زند.

براساس آمار رسمی منتشرشده توسط یگان حفاظت میراث فرهنگی ایران، تنها در سال ۱۴۰۲ بیش از ۷۵۰۰ مورد حفاری غیرمجاز شناسایی و بیش از ۵۰۰۰ دستگاه فلزیاب توقیف شده است. این در حالی است که طبق گزارش وزارت گردشگری مصر، پروژه موزه بزرگ این کشور با بودجه‌ای بالغ بر ۱ میلیارد دلار و با همکاری ۱۶۰۰ باستان‌شناس و متخصص مرمت، طی دو دهه گذشته اجرا شد تا بیش از ۱۰۰ هزار اثر تاریخی را در شرایط استاندارد جهانی حفظ و نمایش دهد.

در یک سو، کشوری که از تاریخ خود حفاظت می کند؛و در سوی دیگر، جامعه‌ای که بخشی از مردمش تاریخ را در دل خاک غارت می کنند.

کارشناسان حوزه میراث فرهنگی بر این باورند که شکاف میان این دو رویکرد، تنها ناشی از تفاوت اقتصادی یا مدیریتی نیست، بلکه از تفاوت در درک عمومی نسبت به ارزش تاریخ و هویت فرهنگی سرچشمه می‌گیرد. در حالی که مصر، میراث باستانی‌اش را به سرمایه‌ای ملی و جهانی تبدیل کرده است، ایران همچنان با چالش تجارت غیرقانونی آثار تاریخی، حفاری‌های غیر مجاز، و ناآگاهی عمومی از ارزش میراث فرهنگی دست‌وپنجه نرم می‌کند.

به گفته باستان‌شناسان ایرانی، «هر حفاری غیرمجاز، نابودی یک صفحه از تاریخ است». و این در حالی است که موزه بزرگ مصر با بهره‌گیری از جدیدترین فناوری‌های دیجیتال، تاریخش را برای آموزش، گردشگری و اقتصاد فرهنگی بازخوانی می‌کند.

در واقع، تقابل امروز میان موزه‌سازی در مصر و تب گنج در ایران، صرفاً یک تضاد فرهنگی نیست؛ بلکه تفاوتی بنیادین در نگاه دو ملت به گذشته به‌عنوان آینده است — یکی تاریخ را به نمایش می‌گذارد، دیگری آن را برای همیشه نابود می کند.