مطالعه‌ای جدید نشان داده است که انسان‌های اولیه در منطقه شام طی دوره پارینه‌سنگی میانی، اشکال هندسی را روی ابزارهای سنگی حک می‌کردند. این یافته‌ها بیانگر توانایی‌های پیشرفته شناختی و رفتارهای نمادین در آن دوران است.
مجله اینترنتی باستان شناس : برای سال‌ها درباره عمدی بودن یا طبیعی بودن (ناشی از فرسایش طبیعی) حکاکی‌های ابزارهای سنگی دوره پارینه‌سنگی میانی (۲۵۰ تا ۴۵ هزار سال پیش) بحث بوده است. بسیاری تصور می‌کنند تفکر انتزاعی با انقلاب شناختی و ظهور انسان مدرن شکل گرفته است. اما پژوهش اخیر این نظریه را به چالش می‌کشد و نشان می‌دهد برخی از این حکاکی‌ها عامدانه بوده و احتمالا به یک سیستم ارتباط نمادین باستانی اشاره دارند.
محققین با آنالیزهای سه‌بعدی پیشرفته، پنج حکاکی از غارهای مانوت، قفزه، قنطره و عمود در شام را بررسی کردند. حکاکی‌های مانوت، قفزه و قنطره الگوهای هندسی هماهنگ با سطح سنگ داشتند و احتمالا به دلایل زیبایی‌شناسی یا نمادین ایجاد شده بودند. در مقابل، آثار غار عمود شیارهای نامنظم و کم‌عمق داشتند که احتمالا ناشی از کاربرد عملی بوده است.
تفکر انتزاعی یکی از پایه‌های دگرگشت شناختی انسان است. حکاکی‌های عامدانه روی این آثار، بیانگر ظرفیت بیان نمادین بوده و به جامعه‌ای با توانایی‌های مفهومی پیشرفته و نقش‌های اجتماعی اشاره دارند.
به عقیده‌ی دکتر ژوآ مارِیروش، از محققین این پژوهش، روش‌های مورد استفاده، نه تنها بر عمدی بودن این حکاکی‌ها تأکید دارند، بلکه برای نخستین بار چارچوبی مقایسه‌ای برای مطالعه آثار مشابه فراهم می‌آورند و درک ما از جوامع پارینه‌سنگی میانی را غنی‌تر می‌سازند.
در حالی که حکاکی‌های غارهای قفزه، قنطره و مانوت به نظر می‌رسد در چارچوب زمانی و جغرافیایی خود پدیده‌هایی جداگانه باشند، الگوهای ساختاریافته و منسجم آن‌ها نشان‌دهنده اقدامی عامدانه و تکراری‌ست و نشان می‌دهد که انسان‌های اولیه در این مناطق ممکن است در نوعی سنت فرهنگیِ مشترک مرتبط با بازنمایی نمادین، شرکت داشته باشند.
این مطالعه گامی تعیین‌کننده در جهت درک توانایی‌های نمادین نیاکان ما به شمار می‌آید. با نشان دادن عمدی بودن این حکاکی‌ها، فاصله میان استفاده صرفا کاربردی از ابزار و بیان انتزاعی را پر می‌کند. همچنین، این‌که این نشانه‌ها در دوره پارینه‌سنگی میانی ایجاد شده‌اند، نشان می‌دهد که تفکر نمادین بسیار زودتر از آنچه پیشتر تصور می‌شد، پدیدار شده است!
🖋 سحر مرتضی نژاد
