هوش مصنوعی: تأثیر محتوای غیر واقعی بر تحریف تاریخ

با رشد فناوری‌های تولید محتوای بصری مبتنی بر هوش مصنوعی، موجی ازمحتوا و ویدیوهای بازسازی‌شده، تخیلی یا ساختگی از وقایع تاریخی در فضای مجازی، به‌ویژه پلتفرم‌هایی چون اینستاگرام، یوتیوب و تیک‌تاک به‌راه افتاده است.

مجله اینترنتی باستان شناس : در این مقاله، با بررسی ابعاد نظری و مصداقی، تأثیر این محتواهای تخیلی بر فهم عمومی از تاریخ، و چالش‌های اخلاقی و علمی ناشی از آن تحلیل می‌شود.

وقتی تاریخ قربانی تحریف می شود

در گذشته، بازنمایی تاریخ محدود به روایت متنی، تصویرسازی هنری یا فیلم‌های تاریخی بود که عمدتاً زیر نظر پژوهشگران یا مشاوران متخصص تولید می‌شدند. اما در عصر هوش مصنوعی مولد (Generative AI)، هر کاربر می‌تواند تنها با چند دستور متنی، ویدیوهایی شبه‌مستند بسازد: از گفت‌وگوی خیالی کوروش و اسکندر تا بازسازی نبردهایی که هرگز رخ نداده‌اند.

این تولیدات، هرچند از نظر بصری جذاب‌اند، اما در نبود زمینه و مرجع مشخص، مرز میان واقعیت تاریخی و تخیل دیجیتال را تضعیف می‌کنند.

۱. فناوری‌های مورد استفاده در تولید ویدیوهای تاریخی تخیلی

۱.۱ مدل‌های تصویری مولد (مانند MidJourney و DALL·E)
تولید تصاویر از شخصیت‌های تاریخی با ظاهر واقع‌گرایانه، لباس‌های فرضی و صحنه‌هایی باشکوه.

۱.۲ مدل‌های ویدیویی (Runway، Pika، Sora)
تولید کلیپ‌های کوتاه با افکت سینمایی از صحنه‌های تاریخی (واقعی یا خیالی) در عرض چند دقیقه.

۱.۳ ترکیب صدا و روایت
با استفاده از مدل‌های TTS (مانند ElevenLabs)، صداهایی کاملاً مشابه انسان‌ها برای شخصیت‌های تاریخی ایجاد می‌شود، بدون اینکه معلوم باشد این جملات واقعاً گفته شده‌اند یا نه.

۲. تأثیرات روانی و اجتماعی این ویدیوها بر مخاطب

۲.۱ القای واقعیت ساختگی

مخاطبان عام، به‌ویژه نوجوانان، ممکن است ویدیوهای تولیدشده با AI را به‌عنوان سند تصویری بپذیرند و برداشت نادرستی از تاریخ پیدا کنند.

۲.۲ تقویت روایت‌های جهت‌دار

برخی از این ویدیوها با هدف تحریف هویت فرهنگی، القای دشمن یا قهرمان‌سازی از شخصیت‌های خاص تولید می‌شوند؛ به‌ویژه در رقابت‌های منطقه‌ای یا ایدئولوژیک.

۲.۳ کاهش اعتماد به منابع آکادمیک

وقتی ویدیوهای جذاب‌تر و ساده‌فهم‌تر جایگزین منابع دقیق و مستند شوند، اعتماد عمومی به پژوهشگران و آرشیوهای علمی کاهش می‌یابد.

۳. چالش‌های اخلاقی و تاریخی

مشخص نبودن مرز بین بازسازی و تخیل: بسیاری از تولیدات هیچ هشداری مبنی بر «تخیلی بودن» ارائه نمی‌دهند.

کاهش دقت در تاریخ‌نگاری عامه‌پسند: تاریخ باستان، قرون وسطی یا جنگ‌های بزرگ، بیشترین قربانیان این نوع بازنمایی‌های تحریف‌شده‌اند.

دستکاری سیاسی در روایت تاریخ: برخی جریان‌ها از AI برای بازنویسی تاریخ ملی یا نادیده‌گرفتن نقش اقوام و تمدن‌های دیگر استفاده می‌کنند.

۴. راهکارها و مسئولیت‌ها

۴.۱ ضرورت برچسب‌گذاری محتوای تخیلی

تمام ویدیوهای تاریخی تولیدشده با هوش مصنوعی باید دارای برچسب واضحی مانند «بازسازی فرضی»، «غیراستنادی» یا «برپایه تخیل» باشند.

۴.۲ آموزش تفکر انتقادی به کاربران

مخاطب امروز باید بیاموزد که محتوای دیجیتال، هرچند چشم‌نواز و حرفه‌ای باشد، الزاماً مستند نیست.

۴.۳ مشارکت تاریخ‌نگاران در تولید محتوای AI

برای بازنمایی دقیق‌تر، مورخان و باستان‌شناسان باید در فرایند تولید محتوای تاریخی با هوش مصنوعی دخالت داده شوند.

نتیجه‌گیری: فناوری در خدمت حقیقت یا خیال؟

هوش مصنوعی، همچون چاقوی دو لبه، می‌تواند ابزار قدرتمندی برای تقویت آموزش تاریخ و بازنمایی داده‌های ازدست‌رفته باشد، اما هم‌زمان می‌تواند به سلاحی برای جعل واقعیت تاریخی بدل شود. آینده‌ی روایت تاریخی، نه در حذف فناوری، بلکه در مسئولیت‌پذیری کاربران، تولیدکنندگان و نهادهای علمی خواهد بود.